Proverbi piemontesi: differenze tra le versioni

Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
fedeltà alla fonte
K.Weise (discussione | contributi)
integro voce da omonima voce in WP (in corso di cancellazione)
Riga 2:
 
==A==
;A basta nen avèj ëd sòld, a venta dcò savèj-je spende.
*'''A l'è 'n cativ mal col che as sent nen.'''
:''ÈNon unabasta cattivaavere [[malattia]]i quellasoldi, chebisogna nonanche sisaperli sentespendere.''<ref name=car166>Citato inDomenico Caresio, p''op. 298cit.'', p. 166</ref>
;A basta 'n soris për fesse n'amis.
*'''A venta esse compagn ëd la fomna e padron dël caval.'''
:''BisognaBasta essereun compagnisorriso dellaper mogliefarsi eun padroni del cavalloamico.''<ref>Citato inDomenico Caresio, p''op. 219cit.'', p. 61</ref>
;A caté quatr euj, a vende un.
*'''A gavé 'n mort d'an ca ai van quat përso-ne.'''
:''PerA toglierecomprare unci [[morte|morto]]vogliono diquattr'occhi, casaa civendere voglionone quattrobasta personeuno.''<ref name=cart308>Citato inDomenico Caresio, p''op. 308cit.'', p. 154</ref>
*''';A-i è gnunnen malancarn pessensa che na fomna gramaòss.'''
:''Non c'è carne senza ossa''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 46</ref>
;A-i è gnun malan pes che na fomna grama.
:''Non c'é peggior [[malattia|malanno]] di una [[moglie]] cattiva.''<ref>Citato in Caresio, p. 299.</ref>
;A-i sarà ancora 'd sòld ch'i-i saroma pi nen noi
*'''A-i va régola e mësura fin-a a bèive l'eva pura.'''
:''Ci saranno ancora soldi che non ci saremo più noi''<ref name=car166/>
;A-i va régola e mësura fin-a a bèive l'eva pura.
:''Ci vuol regola e misura persin nel bere l'acqua pura.''<ref>Citato in Caresio, p. 36.</ref>
;A la Candlera n'ora 'ntera, mesa a la matin, mesa a la se[i]ra
*'''Amor e merda a son doe canaje: una a mangia ël cheur e l'àutra le muraje.'''
:''Alla Candelora ''(2 febbraio)'' un'ora intera '' (la giornata è più lunga di)'', metà al mattino, metà alla sera''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 107</ref>
;A l'Anonsià la ròndola sot ca
:''All'Annunziata ''[25 marzo]'' la rondine sotto casa'' o anche ''Per l'Annunziata la rondine è ritornata''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 110</ref>
;A l'è 'n cativ mal col che as sent nen.
''È una cattiva [[malattia]] quella che non si sente.''<ref>Citato in Caresio, p. 298.</ref>
;A gavé 'n mort d'an ca ai van quat përso-ne.
:''Per togliere un [[morte|morto]] di casa ci vogliono quattro persone.''<ref name=cart308>Citato in Caresio, p. 308.</ref>
;Amor e comand a veulo esse soj
:''Amore e comando vogliono essere soli''<ref name=car70>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 70</ref>
;Amor a passa, dolor a resta
:''L'amore passa, il dolore rimane''<ref name=car70/>
;Amor e merda a son doe canaje: una a mangia ël cheur e l'àutra le muraje.
:''Amore e merda sono due canaglie: una corrode il cuore, l'altra i muri.''<ref>Citato in Caresio, p. 70.</ref>
;A Natal ël dì a së slonga al pass d'un gal
* '''Aria ëd filura, aria ëd sepoltura'''
:''A Natale il giorno si allunga al passo di un gallo''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 131</ref>
;Andoa che 'l coeur a tira la gambe a porto
:''Le gambe portano dove il cuore è attratto''<ref name=car70/>
;Aria ëd filura, aria ëd sepoltura
:''Aria di fessura, aria di [[morte|sepoltura]]''<ref name=cart308/>
*''';As comensa a meuire quand as nass.'''
:''Si comincia a [[morte|morire]] quando si nasce.''<ref>Citato in Caresio, p. 309.</ref>
; As fà nen brodëtta sensa mojëtta
 
:''Non si fa brodo senza soldi''<ref name=car166/>
;As peul nen anlevé e fé 'd formagg.
:''Non si possono allevare [i vitelli] e fare il formaggio''<ref>Il [[vitello]] è il bovino giovane ancora allevato con latte, quindi o il latte viene usato per allevare il vitello o per fare il formaggio. Equivalente al proverbio italiano: ''Non si può avere la botte piena e la moglie ubriaca''</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 23</ref>
;A son ij sòld ch'a fan la guèra.
:''Sono i soldi che fanno la guerra.''<ref name=car166/>
;A venta esse compagn ëd la fomna e padron dël caval.
:''Bisogna essere compagni della moglie e padroni del cavallo.''<ref>Citato in Caresio, p. 219.</ref>
==B==
;Braje 'd tèila e mlon a stèmber a son pì nen bon
:''Brache di tela e meloni a settembre non sono più buoni''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 124</ref>
;But d'avril a'mpiniss nen ël baril
:''Germoglio d'aprile non riempie il barile''<ref>Se in aprile germoglia, la futura vendemmia sarà scarsa</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 114</ref>
==C==
;Can ch'a bàula (o anche ''giapa'' invece di ''bàula'') a mòrd nen.
*'''Chi ch'a l'è sempre malavi a l'è l'ultim a meuire'''
:''Can che abbaia non morde.''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 80</ref>
;Chi a fa com che ël prèive a dis a va an paradis, chi a fa com che ël prèive a fa a l'infern a va.
:''Chi fa come dice il prete va in paradiso, chi fa come fa il prete va all'inferno.''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 288</ref>
;Chi a deurm a guadagna nen
:''Chi dorme non guadagna''<ref>Equivalente all'italiano: ''Chi dorme non piglia pesci''</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 474</ref>
;Chi a peul nen bate l'aso a bat ël bast
:''Chi non può battere l'asino batte il basto.''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 83</ref>
;Chi a travaja për sò cont a val për tre
:''Chi lavora in proprio vale per tre''<ref>Analogo all'italiano Chi fa da sé fa per tre</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 243</ref>
;Chi a va pian, a va san e a va lontan.
:''Chi va piano, va sano e va lontano.''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 353</ref>
;Chi a veul tut a oten gnente<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 465</ref>
:''Chi vuole tutto non ottiene niente''<ref>Equivalente all'italiano: ''Chi troppo vuole nulla stringe''</ref>
;Chi ch'a l'è sempre malavi a l'è l'ultim a meuire
:''Chi è sempre [[malattia|ammalato]] è l'ultimo a [[morte|morire]]''<ref>Citato in Caresio, p. 310.</ref>
*''';Cun d' stras e d' tacùn s'anleva un bel matùn'''.
:''Con dei cenci e con qualche rattoppo, si tira su un bel ragazzo''.<ref>Citato in Tristano Bolelli e Adriana Zeppini Bolelli, ''Dizionario dei dialetti d'Italia'', La Domenica del Corriere, Milano, 1983, vol. 4, p. 249.</ref>
;Con la fam ël pan dur a ven frol
 
:''Con la fame il pane duro diventa friabile''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 41</ref>
==D==
;Dal mul sté tre pass lontan dal cul
*'''Doe fomne e n'òca a fan 'n mërcà.'''
:''Dal mulo state tre passi lontano dal sedere''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 84</ref>
;D'avril ël gran a fà le spi e la tòrtora a fa 'l ni
:''In aprile il grano fa la spiga e la tortora fa il nido''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 114</ref>
;Dné a paga, caval a tròta
:''Denaro paga, cavallo trotta''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 167</ref>
;Doe fomne e n'òca a fan 'n mërcà.
:''Due [[donna|donne]] ed un'oca fanno un mercato.''<ref>Citato in Caresio, p. 84.</ref>
 
==E==
;Ël basin a l'è na fruta ch'as cheuj mac an sla pianta
*'''Ël can ëd doi padron a meuir ëd fam.'''
:''Il bacio è un frutto che si coglie solo sulla pianta''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 71</ref>
;Ël can ëd doi padron a meuir ëd fam.'
:''Il [[cane]] di due padroni muore di [[fame]].''<ref>Citato in Caresio, p. 85.</ref>
;Ël crin a l'è come l'avar<nowiki>:</nowiki> a sèrv da mòrt
 
:''Il maiale è come l'avaro: è utile da morto''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 85</ref>
;Ël mercant c'a sà nen conté 'd busìe ch'a sara botega
:''Il mercante che non sa mentire chiuda bottega''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 159</ref>
;Ël pan ëd ca a stofia
:''Il pane di casa propria viene a noia''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 50</ref>
==F==
;Fërvé a l'é curt, ma se a s'arviva a l'é pì longh che tùit
:''Febbraio è corto, ma se si ravviva è più lungo di tutti<ref name=car108/>
;Fërvé curt ma dur
:''Febbraio corto ma duro''<ref name=car108>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 108</ref>
;Fiòca marsolin-a dura da la seira a la matin-a
:''La neve di marzo dura dalla sera alla mattina<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 111</ref>
==I==
*''';Ij brigant at pio la borsa ò la vita, la dòna at je pija tute e doe.'''
:''I [[brigante|briganti]] ti prendono la [[borsa]] o la [[vita]], la [[donna]] te le prende tutte e due.''<ref>Citato in Caresio, p. 203.</ref>
 
==L==
*''';L'ajaaj a l'è le spessiàri d'i paisan'''.
:''L'[[aglio]] è il farmacista dei contadini''.<ref>Citato in Daniela Guaiti, ''Piemonte'', Edizioni Gribaudo, Milano, 2010, [http://books.google.it/books?id=1ue3OhVONYoC&pg=PA94 p. 94].</ref>
*''';La cativa lavandera a treuva mai la bon-a péra.'''
:''La cattiva [[lavandaia]] non trova mai la buona [[pietra]].''<ref>Il proverbio si riferisce all'uso antico di lavare i panni nei fiumi o nei torrenti. Per poter fare questo era necessario trovare in riva al corso d'acqua un masso idoneo, spesso immerso in parte nella corrente, su cui poter stendere il panno da lavare, poterlo strofinare con sapone ed acqua e poi sbatterlo al momento del risciacquo. Citato in [[Fruttero & Lucentini]], ''La donna della domenica'', Milano, Arnoldo Mondadori Editore, 1972, p. 414.</ref><ref>Citato in ''[[La donna della domenica]]'' (1975).</ref>
; La mei saussa a l'è cola 'd San Bernard
 
: ''La salsa migliore è quella di San Bernardo''<ref>Per salsa di San Bernardo s'intende la fame</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 52</ref>
; L'amor a fa balè j'aso
: ''L'amore fa ballare gli asini''<ref name=car73/>
; L'amor a l'è come la rosà ch'a casca tant an sle reuse come an sla drugia.
: ''L'amore è come la rugiada, che casca tanto sulle rose come sul letame.''<ref name=car73>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 73</ref>
; La ròba bo-na a l'è ami cara
: ''La buona merce non è mai cara''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 157</ref>
; L'aso a l'é sempre aso fin-a con na bela valdrapa
: ''L'asino è sempre asino, anche con una bella gualdrappa''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 89</ref>
; L'Epifania tute le feste a-j pòrta via, ël Carlevé tute le feste a torna a porté
: ''L'Epifania tutte le feste porta via, il Carnevale le riporta tutte''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 134</ref>
; Le vache San Bernardin a-j pija, e San Michel a-j rend
: ''San Bernardino'' (20 maggio) ''le mucche prende'' (cioè se ne vanno all'alpeggio), e ''San Michele'' (29 settembre) ''le mucche rende'' (cioè rientrano dall'alpeggio)<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 29</ref>
==M==
; Mangé e bèive a fà piasì, a l'è paghé ca fa pianze
: ''Mangiare e bere fa piacere, è pagare che fa piangere.''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 53</ref>
;Maes a cambia set bonet al dì.
:''Marzo cambia sette cappelli al giorno.''
; Mars a l'ha cataje la plissa a soa mare e tre dì dòp a l'ha vendujla
: ''Marzo ha comprato la pelliccia a sua madre e tre giorni dopo l'ha venduta''<ref>Indica la variabilità del clima del mese di marzo</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 111</ref>
==N==
*''';Na ca sensa fomna a l'è na ca senssa lanterna.'''
:''Una casa senza [[moglie|donna]] è una lanterna spenta.''<ref>Citato in Caresio, p. 223.</ref>
;Nos, fije e castagne, la vesta a coata le magagne
 
: ''Noci, ragazze e castagne, il vestito copre le magagne''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 44</ref>
;Novèmber a va an campagna e a dëspeuja la castagna.
:Novembre fa in campagna e spoglia la castagna.
==P==
; Pat ciàir, amicissia longa.
*'''Prima a Mortara, peui a Fossan e peui a Marsija.'''
: ''Patti chiari, amicizia lunga.''<ref name=car64/>
; Perché la salada a sia bon-a a-i va 'n prudent a salela, n'avar ant l'asil, an bondos ant l'euli e 'n mat a toirela
: ''Affinché l'insalata sia buona ci vuole un prudente nel salarla, un avaro nell'aceto, un generoso nell'olio e un matto nel mescolarla''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 55</ref>
; Për fesse n'amis a basta 'n bicer ëd vin, për goernelo a basta nen un botal
: ''Per farsi un amico basta un bicchiere di vino, per mantenerlo non ne basta una botte''<ref name=car64>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 64</ref>
; Per san Luch ël tord a tramuda
: ''Per san Luca'' (18 ottobre) ''il tordo trasloca''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 127</ref>
; Pieuva 'd fervé ampiniss ël grané
: ''La pioggia di febbraio riempie il granaio''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 109</ref>
;Prima a Mortara, peui a Fossan e peui a Marsija.
:''Prima a Mortara, poi a Fossano e poi a Marsiglia''. (cioè, prima la [[morte]] [Mortara], poi la fossa [Fossano] e poi si marcisce [Marsiglia])<ref>Citato in Caresio, p. 313.</ref>
 
==Q==
*''';Quand lela furmijefam a fanintra da la processionporta, ël templ'amor a l'éseurt da nenla bon.'''fnestra
:''Quando la fame entra dalla porta, l'amore esce dalla finestra''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 43</ref>
;Quand le furmije a fan la procession, ël temp a l'é pì nen bon.
:''Quando le formiche fanno la processione, il [[tempo (meteorologia)|tempo]] si guasta.''<ref>Citato in Caresio, p. 254.</ref>
==R==
 
;Ròba bon-a e bon mërca a stan nen andema.
:''Buona merce e basso prezzo non stanno insieme''.
;Ròba smonùa a l'é mai bin vendùa.
:''Merce offerta non è mai ben venduta.
==S==
*''';Santa Bibian-a, quaranta dì e na sman-a.'''
: ''{{NDR|il [[tempo (meteorologia)|tempo]] che fa a}} Santa Bibiana {{NDR|2 dicembre, lo farà per}}, quaranta giorni ed una settimana. ''<ref>Citato in Caresio, p. 132.</ref>
; S'a pieuv nen la Ramoliva, a Pasqua l'eva a riva
 
: ''Se non piove la Domenica delle Palme, l'acqua arriva a Pasqua''<ref>Equivalente all'italiano: ''Ulivo asciutto, Pasqua bagnata''</ref><ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 135</ref>
;Se l'Ors a seurt a suliesse, l'invern a dura ancora quaranta dì
: ''Se il giorno di sant'Orso ''(1 febbraio)'' il tempo è bello, l'inverno dura ancora quaranta giorni''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 110</ref>
;S'i veule feve mincioné, andé da j'amis a caté
: ''Se volete farvi ingannare, andata a comprare dagli amici<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 160</ref>
==T==
;Travasa pa 'l vin ëd lu-na neuva!
:''Non travasare il vino di luna nuova''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 31</ref>
;Tut a ven a taj, fin-a j'unge për plé l'aj.
:''Tutto è utile, perfino le unghie per pelare l'aglio.''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 441</ref>
==U==
;Un bon cont an banca a fa 'd bon amis
:''Un buon conto in banca procura dei buoni amici''<ref name=car65/>
;Un nemis a l'é tròp e sent amis a basto nen.
:''Un nemico è troppo e cento amici non bastano.''<ref name=car65>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 65</ref>
==V==
;Vardeve da la volp, dal tass e da le fomne dal cul bas.
:''Guardatevi dalla volpe, dal tasso e dalle donne dal sedere basso''<ref>Domenico Caresio, ''op. cit.'', p. 98</ref>
==Note==
<references/>